Bộ sưu tập ấn và kiếm vàng quý hiếm triều Nguyễn

Cuốn sách Bảo vật Hoàng cung triều Nguyễn do Bảo tàng Lịch sử quốc gia và Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế phối hợp thực hiện, xuất bản năm 2016, giới thiệu đến độc giả bộ sưu tập bảo vật vô giá của hoàng cung. Đây là khối di sản có giá trị đặc biệt của quốc gia, là bộ sưu tập cung đình duy nhất, đầy đủ nhất còn tồn tại, phản ánh diện mạo đời sống của vương triều phong kiến cuối cùng ở Việt Nam. Chất liệu chế tác bảo vật đặc biệt quý hiếm, mang biểu tượng của quyền uy hoàng tộc như vàng, bạc, đá quý, các loại ngọc, ngà voi, đồi mồi, kim sa, pha lê... Trong đó phổ biến là vàng, bạc và ngọc.
Biểu trưng cho quyền lực tối cao của các vua và vương triều Nguyễn là các loại ấn. Ấn làm từ vàng, bạc gọi là kim bảo. Ấn làm bằng ngọc gọi là ngọc tỷ. Đây là ấn Đại Nam thụ thiên vĩnh mệnh truyền quốc tỷ, dùng cho những bản sắc mệnh ban cho các nước chư hầu, những việc ban bố cho thiên hạ. Mặt ấn khắc nổi 9 chữ triện, phân đều ba hàng dọc và ngang, có nghĩa là "Ngọc tỷ truyền quốc của nước Đại Nam, nhận mệnh lâu dài từ Trời". Ấn được làm năm Thiệu Trị thứ 6 (1846), là ngọc tỷ quý và lớn nhất trong số các ngọc tỷ của nhà Nguyễn.
Ấn Quốc gia tín bảo (vàng, niên hiệu Gia Long) dùng cho các văn kiện triệu tập các tướng lĩnh, phát động binh sĩ, trưng binh nhập ngũ và các văn kiện hành chính quan trọng.
Ấn Hoàng hậu chi bảo, làm từ bạc mạ vàng, niên hiệu Bảo Đại thứ 9, 1934. Ấn được vua Bảo Đại cho đúc để ban cho Hoàng hậu Nam Phương nhân lễ cưới.
Ấn Hoàng thái tử bảo, đúc ngày 17 tháng 1, niên hiệu Bảo Đại thứ 14, 1939. Trong lễ phong, Hoàng thái tử Bảo Long (3 tuổi) được vua ban tặng ấn này để sử dụng với vị trí, vai trò của mình.



Ngoài kim bảo và ngọc tỷ, vật biểu trưng quyền lực của các hoàng đế triều Nguyễn còn có bảo kiếm. Đáng chú ý nhất là thanh An dân bảo kiếm niên hiệu Khải Định có chuôi vàng nạm đá quý, vỏ đồi mồi bọc vàng.
Các thanh kiếm còn lại có chuôi ngọc bọc vàng hoặc chuôi ngà, vỏ đồi mồi bọc vàng hoặc bọc bạc...
Mũ miện của các vua triều Nguyễn hầu hết bị mục nên đã được phục dựng. Đây là mũ bình thiên được vua đội vào dịp tế Trời - Đất hàng năm ở đàn Nam Giao để cầu cho mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an, thiên hạ thái bình. Gọi là mũ bình thiên vì đỉnh mũ là một mặt phẳng hình chữ nhật, trước và sau mũ mỗi phía kết 12 tua hạt ngọc lẫn hạt vàng, tượng trưng cho 12 tháng. Ngoài ra, mỗi bông hoa, hình mặt trời bằng vàng gắn trang trí trên mũ đều được tô điểm thêm bằng cách cẩn ngọc hoặc đá quý.
Mũ thượng triều được nhà vua sử dụng mỗi khi thiết triều, giải quyết các vấn đề lớn của quốc gia, thực hiện các nghi lễ khánh tiết của nhà nước, hoặc yết kiến sứ giả các nước bang giao, thực hiện các nghi lễ tế tôn miếu, tổ tông… Bảo vật được chế tác từ vàng, đá quý, san hô, kim sa.
Kim sách là một loại thư tịch cổ đặc biệt, dùng để ghi lại sắc mệnh, chiếu dụ vua ban về các việc chính sự, lễ nghi triều đình. Kim sách Đế hệ thi được đúc bằng vàng vào tháng Giêng, niên hiệu Minh Mệnh thứ 4, 1823.
Sách chép 20 chữ bộ Nhật và bài ngự chế Đế hệ thi do hoàng đế Minh Mệnh ban năm 1823, dùng tới 13 tờ vàng. Với bài ngự chế này, vua Minh Mệnh mong muốn thế hệ sau truyền nối ngôi vua tới 20 đời, được 500 năm, nhưng cuối cùng chỉ dừng lại ở chữ Vĩnh, tức đời thứ 5, do 11 vua nối tiếp thuộc cả chi khác hoặc thế hệ trước.
Hốt ngọc là vật biểu trưng quyền lực của nhà vua, cầm trên tay khi thiết triều.


Việt Hùng - Minh Đức

(Theo Bảo tàng Lịch sử Quốc gia)